Verpakken door
de jaren heen

Aanpak van wegwerpplastics

Om de negatieve effecten van wegwerpplastics op het milieu terug te dringen, werd op 3 juli 2021 de SUP-richtlijn van kracht. Raadpleeg voor meer informatie de dossierpagina over de SUP-richtlijn en/of de Tijdlijn wet- en regelgeving voor verpakkingen van het KIDV.

De SUP-maatregelen hebben onder meer betrekking op kunststof wegwerpplastics, waaronder ook verschillende verpakkingen. Soms worden producten verboden, andere maatregelen zijn gericht op vermindering van verbruik, betere recycling, uitbreiding van de producentenverantwoordelijkheid, productontwerp en bewustmaking. De maatregelen worden tussen 2022 en 2026 gefaseerd ingevoerd.

Na publicatie van de richtlijn kwamen bedrijven al snel in beweging. Veel kunststof verpakkingen werden vervangen door op vezels gebaseerde verpakkingen en er kwam veel aandacht voor de ontwikkeling van herbruikbare verpakkingsconcepten. In de eerste jaren bleef veel onduidelijkheid bestaan over welke verpakkingen wel of juist niet onder de SUP-richtlijn vallen. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat publiceerde hierover eind 2022 het zogenoemde Afwegingskader met beslisbomen, definities en voorbeelden voor voedselverpakkingen, zakjes en wikkels, drinkbekers en drankverpakkingen.

Inzameling kunststof- verpakkingen

In Nederland bestaat deze inzameling sinds 2007 en staat bij de burger vooral bekend met de naam ‘Plastic Heroes’. Grotere steden hebben gekozen voor een brengsysteem, de meeste gemeenten voor een haalsysteem. Een derde groep gemeenten werkt met nascheiding: het plastic wordt dan uit het restafval gesorteerd. In een aantal gemeenten wordt sinds 2015 ook PMD ingezameld: verpakkingen van Plastic, Metaal en Drankkartons. Inzameling, sortering en vermarkting worden gefinancierd door het verpakkend bedrijfsleven, dat een bijdrage per ton aan de gemeenten betaalt. Tot 2015 was dat een bedrag voor de aangeleverde tonnen – met een aparte afspraak voor kunststof verpakkingen uit nascheiding – vanaf dat jaar is dat een bedrag voor de gerecyclede tonnen. Bij het bedrijfsleven ligt de verantwoordelijkheid voor het scheiden van kunststof verpakkingen bij het bedrijf zelf en bepaalt de omvang en de mogelijkheid tot opbrengst de mate van inzameling.

Doorbraak synthetische kunststoffen

Kunststoffen werden al ver voor 1940 geproduceerd, denk aan celluloid, bakeliet, polystyreen en PVC. De Tweede Wereldoorlog werd de aanjager van productie op grote schaal voor een veelheid van toepassingen, zoals kabelisolatie, plexiglas ruiten en nylon parachutes). Na de oorlog kwamen daar verpakkingen bij. Tijdens de oorlog verwierf men veel kennis en ervaring op het gebied van transport (lange distributielijnen), volume (voor het leger) en het voorkomen van bederf (in moeilijke omstandigheden).

Aanvankelijk was polyetheen de belangrijkste grondstof. Kort daarna werden daar anderen aan toegevoegd.

De toenemende welvaart en de opkomst van zelfbedieningszaken droegen bij aan de groei van verpakkingen. Kunststof verpakkingen concurreren vanaf dat moment met andere materialen (voornamelijk glas en blik) door hun lage gewicht, lage kosten en gemakkelijke vormbaarheid. Met de vervanging van de melkfles door het melkpak trad een verschuiving naar éénmalige verpakkingen in. De groei van de hoeveelheid afval uit huishoudens die hiervan het gevolg was, werd een belangrijk punt op de politieke en maatschappelijke agenda’s. Sinds de jaren ’90 worden afspraken (convenanten) en wetgeving gemaakt om de hoeveelheid verpakkingen te verminderen.

Zie ook: KIDV-tijdlijn wet- en regelgeving voor verpakkingen.

Eerste kunststof

De eerste kunststof die gebruikt werd was bakeliet (PF). Dit was omstreeks 1908. Bakeliet was ontwikkeld door de Leo Baekeland, een Amerikaanse uitvinder van Belgische afkomst. Het werd gebruikt in de elektrotechniek, in radiokasten en als deurklinken. Zo’n beetje alle andere kunststoffen werden pas in de tweede helft van de twintigste eeuw uitgevonden. Het was dan ook pas na de Tweede Wereldoorlog dat de massaproductie van kunststoffen echt goed op gang kwam, ook als toepassing in verpakkingen.

Kunststoffen zijn opgebouwd uit bundels macromoleculen, de zogenoemde polymeren. Polymeren zijn opgebouwd uit moleculen, die door synthese van kleine moleculen (monomeren) ontstaan. Kunststof wordt voor een groot deel gemaakt uit aardolie.