Verpakken door
de jaren heen

Auteur: Sanne Bode

Statiegeld

Nadat op 1 juli 2021 een nieuw statiegeldsysteem voor plastic flessen officieel inging, geldt sinds 1 april 2023 ook statiegeld op blikjes. Dat wil zeggen: op alle metalen drankverpakkingen met een inhoud van 3 liter of minder. Op blikjes met het statiegeldlogo wordt – net als op kleine plastic flesjes – statiegeld geheven.

De maatregel moet voorkomen dat de blikjes als zwerfafval in de natuur belanden en de blikjes juist meer gerecycled worden. De doelstelling is 90 procent recycling. Een schone stroom ingezamelde blikjes maakt het een stuk makkelijker om er nieuwe blikjes van te maken. Dit sluit aan bij de toenemende behoefte om kringlopen te sluiten en grondstoffen, zoals aluminium, te hergebruiken.

Implementatie SUP-maatregelen

In 2023 treden nieuwe maatregelen in werking om het gebruik van plastic wegwerpbekers en -voedselverpakkingen te verminderen. Zo wordt voor de volgende eenmalige kunststof verpakkingen per 5 januari 2023 een uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV) ingevoerd:

  • Eenpersoons voedselverpakkingen, zoals on-the-fgo verpakkingen en saladeschaaltjes.
  • Zakjes en wikkels waar direct uit gegeten kan worden, zoals wikkels van snoeprepen.
  • Drankverpakkingen van maximaal 3 liter.
  • Drinkbekers.
  • Lichte kunststof draagtassen.

Door dit Besluit moet een onderneming die deze eenmalige kunststof verpakkingen op de markt brengt, ook de extra kosten dekken van het opruimen van zwerfafval. Bovendien moet de onderneming specifieke bewustmakingscampagnes opzetten over herbruikbare alternatieven voor de verpakkingen en de effecten van zwerfafval.

Per 1 juli 2023 gelden verder de volgende maatregelen:

  • Eenmalige bekers en verpakkingen mogen niet meer gratis worden verstrekt.
  • Verkopers zijn verplicht om hun klant een herbruikbaar alternatief aan te bieden.
  • Het is – onder bepaalde restricties – toegestaan dat klanten zelf een verpakking meenemen.

De maatregelen komen voort uit de Single Use Plastics-richtlijn (SUP). Het doel van deze maatregelen is om het gebruik van eenmalige kunststof bekers en voedselverpakkingen in 2026 met veertig procent te verminderen ten opzichte van 2022.

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat publiceerde eind 2022 het zogenoemde Afwegingskader met beslisbomen, definities en voorbeelden voor voedselverpakkingen, zakjes en wikkels, drinkbekers en drankverpakkingen. Raadpleeg voor meer informatie de dossierpagina over de SUP-richtlijn en/of de Tijdlijn wet- en regelgeving voor verpakkingen van het KIDV.

Een nieuwe verpakkings­verordening

De Europese Commissie publiceerde op 30 november 2022 haar voorstel voor de Packaging and Packaging Waste Regulation (PPWR). Hierin worden nieuwe maatregelen aangekondigd om hergebruik en recycling van verpakkingen te stimuleren en een einde te maken aan verspilling van verpakkingen

De PPWR wordt de opvolger van de Europese verpakkingsrichtlijn (Packaging and Packaging Waste Directive, 1994) en alle updates daarvan. Dit was een richtlijn, die de lidstaten op hun eigen manier in nationale wetgeving hebben omgezet (in Nederland: het Besluit beheer verpakkingen). De PPWR is een verordening. Als die wordt aangenomen, is het een Europese wet die in alle EU-landen dan meteen van kracht is. Dit betekent een gelijk speelveld voor alle lidstaten.

De Europese Commissie, de Europese Raad en het Europees Parlement onderhandelen de komende tijd over de aangekondigde maatregelen. Het voorstel bevat véél gedetailleerde aanwijzingen, die nog verder moeten worden uitgewerkt. Als de onderhandelingen (trilogen) voorspoedig verlopen, dan kan de PPWR naar verwachting in 2024 definitief van kracht worden.

In de PPWR is veel aandacht voor het gebruik van gerecycled content in nieuwe verpakkingen én voor herbruikbare/navulbare verpakkingen. Ook verschaft de Europese Commissie duidelijkheid aan de industrie en consumenten over biogebaseerde, composteerbare en biologisch afbreekbare kunststoffen; er wordt aangegeven voor welke toepassingen dergelijke kunststoffen echt milieuvriendelijk zijn en hoe zij moeten worden ontworpen, verwijderd en gerecycleerd.

Zie verder de Tijdlijn wet- en regelgeving voor verpakkingen van het KIDV.

Herbruikbare verpakkingen

Eén van de potentiële oplossingen om verpakkingen duurzamer te maken, is hergebruik. Herbruikbare verpakkingen zijn kansrijk om de milieudruk van een verpakking terug te dringen. Ze bestaan al tientallen jaren voor dranken en transportverpakkingen. Tegenwoordig worden ook allerlei oplossingen ontwikkeld voor hergebruik van verpakkingen in andere markten, zoals verzendverpakkingen voor de e-commercesector, refill systemen voor verzorgingsproducten en verpakkingen voor take away en on the go maaltijden en dranken. Aan grootschalige en wijdverspreide toepassing daarvan ontbreekt het echter nog.

Om gezamenlijke uitdagingen en kansen van herbruikbare verpakkingen verder te onderzoeken, richtte het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (KIDV) de Community of Practice Herbruikbare verpakkingen opgericht. In 2022 leidde dit initiatief tot de lancering van Planet Reuse,  het eerste Europese netwerk om de implementatie en opschaling van modellen voor herbruikbare verpakkingen te versnellen.

Bedrijven, vaak zijn het start-ups, lopen tegen het dilemma aan dat ze individueel te weinig impact hebben om veranderingen in de keten te realiseren. In de CoP kunnen ze verpakkingsuitdagingen gemeenschappelijk aanpakken. Supermarkten, merkeigenaren, dienstverleners, start-ups, kennisinstellingen en NGO’s doen mee in deze KIDV-community. Lees hier meer over de thema’s en activiteiten.

Ook uit omringende landen kwam belangstelling voor de activiteiten, zoals van Stiftung Initiative Mehrweg uit Duitsland, Circular Futures, InnOff Plastic uit Frankrijk en Zero Waste Europe. Zij stelden gezamenlijk vast dat de echte toegevoegde waarde ligt in het op Europees niveau bij elkaar brengen van professionals en samenwerking tussen die professionals mogelijk te maken. Hieruit ontstond Planet Reuse.

Route naar intrinsiek duurzaam verpakken

‘We kunnen niet doorgaan op de huidige weg, maar we kunnen er ook niet mee stoppen’. Zie hier het verpakkingsdilemma, zoals opgetekend in The State of Sustainable Packaging van het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken. In deze publicatie uit juli 2020 geeft het KIDV aan hoe de internationale verpakkingswereld via recycling en circulariteit uiteindelijk intrinsieke duurzaamheid kan bereiken. Intrinsiek duurzaam verpakken is verpakken zonder schade aan mens en milieu.

In The State of Sustainable Packaging geeft het KIDV een strategische kijk op de benodigde samenwerking én innovaties op het gebied van duurzaam verpakken. In het document worden dertien knelpunten geanalyseerd die duurzaam verpakken in de weg staan. Om ze aan te pakken heeft het KIDV een strategie met drie innovatiesporen opgesteld, met effecten op de korte, middellange en lange termijn.

Spoor 1 gaat over meer en beter recyclen en verhoogde efficiency in product-verpakkingssystemen. Het is op de korte termijn gericht en de primaire verantwoordelijkheid ligt bij producenten, importeurs, inzamelaars, sorteerders en recyclers en verpakkingsspecialisten. Circulariteit en efficiëntie in productie-consumptiesystemen vormen de kern van innovatiespoor 2 (circulaire economie). Het derde innovatiespoor is het spoor naar de intrinsieke duurzaamheid van product-verpakkingscombinaties. Materiaalstromen moeten zowel circulair als biosfeer-passend zijn.

Ketenovereenkomst Verpakkingen

Na een tussentijdse evaluatie van de Raamovereenkomst in 2017, maakten de Vereniging Nederlandse Gemeenten en het Afvalfonds Verpakkingen nieuwe afspraken om het systeem voor de inzameling en verwerking van huishoudelijk kunststof verpakkingsafval te vereenvoudigen, verduidelijken én verbeteren. Doel hiervan is om hogere recyclingpercentages te behalen én om de kwaliteit van recycling op een hoger niveau te brengen. Deze afspraken zijn vastgelegd in de zogenoemde Ketenovereenkomst Verpakkingen 2020-2029. Deze overeenkomst kan tevens worden beschouwd als opvolger van de tweede Raamovereenkomst Verpakkingen, die tot eind 2022 liep.

Platform Ketenoptimalisatie

Eén van de gemaakte afspraken is dat de VNG en het Afvalfonds samen het Platform Ketenoptimalisatie vormen (PKO). Het PKO monitort en evalueert de afspraken van de Ketenovereenkomst, past periodiek de bijlagen van de overeenkomst aan en stelt het Uitvoerings- en monitoringprotocol vast. Besluiten van het PKO zijn bindend voor het Afvalfonds, de VNG en individuele gemeenten. PKO-besluiten en andere relevante informatie voor gemeenten worden gepubliceerd op de website van het PKO.

Plastic Pact NL en Europees Plastics Pact

Op 21 februari 2019 ondertekenden meer dan zeventig partijen vrijwillig het Plastic Pact NL. Hierin spraken bedrijven, milieu- en maatschappelijke organisaties met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat af om de kunststofketen te vereenvoudigen en te sluiten.

De doelen van het Plastic Pact NL zijn in het kort gezegd: minder gebruik van plastic, meer gebruik van recyclaat en 100 procent recyclebaarheid in 2025. Dit moet resulteren in 20 procent minder volume plastic (in kg) ten opzichte van het totale volume op de markt gebrachte producten (ten opzichte van het gebruik in 2017).

Zie ook de website van het Plastic Pact.

Tot de ondertekenaars behoren onder meer levensmiddelenbedrijven, supermarkten, festivals, cateraars, producenten, verpakkers en ook afvalbedrijven, die vooral voor voldoende sorteer- en (hoogwaardige) recyclingcapaciteit moeten zorgen.

Europees Plastics Pact

Op 6 maart 2020 zetten meer dan negentig bedrijven, organisaties en overheden hun handtekening onder het Europees Plastics Pact. Een van de doelstellingen is dat over vijf jaar al het plastic, dat we dagelijks gebruiken, recyclebaar, herbruikbaar of composteerbaar is.

Aanpak van wegwerpplastics

Om de negatieve effecten van wegwerpplastics op het milieu terug te dringen, werd op 3 juli 2021 de SUP-richtlijn van kracht. Raadpleeg voor meer informatie de dossierpagina over de SUP-richtlijn en/of de Tijdlijn wet- en regelgeving voor verpakkingen van het KIDV.

De SUP-maatregelen hebben onder meer betrekking op kunststof wegwerpplastics, waaronder ook verschillende verpakkingen. Soms worden producten verboden, andere maatregelen zijn gericht op vermindering van verbruik, betere recycling, uitbreiding van de producentenverantwoordelijkheid, productontwerp en bewustmaking. De maatregelen worden tussen 2022 en 2026 gefaseerd ingevoerd.

Na publicatie van de richtlijn kwamen bedrijven al snel in beweging. Veel kunststof verpakkingen werden vervangen door op vezels gebaseerde verpakkingen en er kwam veel aandacht voor de ontwikkeling van herbruikbare verpakkingsconcepten. In de eerste jaren bleef veel onduidelijkheid bestaan over welke verpakkingen wel of juist niet onder de SUP-richtlijn vallen. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat publiceerde hierover eind 2022 het zogenoemde Afwegingskader met beslisbomen, definities en voorbeelden voor voedselverpakkingen, zakjes en wikkels, drinkbekers en drankverpakkingen.

New Plastic Economy

In het najaar van 2018 verenigden tweehonderdvijftig internationale organisaties zich in de ‘New Plastic Economy’, waaronder ‘s werelds grootste producenten van verpakkingen, merkeigenaren, de detailhandel, recyclers, overheden, NGO’s en kennisinstellingen zoals het KIDV. Het uitgangspunt is het creëren van ‘een nieuw normaal’ voor kunststof.

De New Plastic Economy richt zich onder meer op het uitbannen van problematische of onnodige kunststof verpakkingen en op de ontwikkeling van meer herbruikbare verpakkingen in plaats van verpakkingen voor eenmalig gebruik. Daarnaast willen de deelnemers er door middel van innovaties voor zorgen dat in 2025 kunststof verpakkingen eenvoudig en volledig kunnen worden hergebruikt, gerecycled of gecomposteerd. Ten derde wordt circulariteit van kunststof bevorderd, door meer hergebruikt of gerecycled kunststof toe te passen in nieuwe producten en verpakkingen.

De Ellen McArthur Foundation leidt dit initiatief in samenwerking met UN Environment. De ondertekenaars vertegenwoordigen twintig procent van alle kunststofverpakkingen die wereldwijd op de markt worden gebracht. Danone, H&M, L’Oréal, Mars, Pepsico, Coca Cola en Unilever doen onder meer mee, maar ook producenten van verpakkingen zoals Amcor en producenten van kunststoffen zoals Novamont en Veolia.

De gestelde doelen worden elke achttien maanden opnieuw bekeken en de komende jaren steeds ambitieuzer. Bedrijven die het initiatief ondertekenen, publiceren jaarlijks gegevens om de voortgang inzichtelijk te maken.

European Strategy for Plastics

In de European Strategy for Plastics in a Circulair Economy” (januari 2018) stelt de Europese Unie (EU) concrete maatregelen voor om een circulaire economie voor kunststoffen te realiseren in de toekomst. De plastic strategie is onderdeel van het in 2015 gepresenteerde circulaire economie pakket van de Europese Unie, Closing the Loop.

Een belangrijke prioriteit is dat alle kunststof verpakkingen in 2030 recyclebaar zijn. De nieuwe voorschriften richten zich onder meer op de ontwerpfase. Door al tijdens het ontwerpen van verpakkingen rekening te houden met de afdankfase, kan een verpakking zo worden gemaakt dat deze beter recyclebaar is.

Niet alleen de recyclebaarheid van kunststof verpakkingen staat hoog op de agenda. Ook het ontwikkelen en stimuleren van duurzame materialen is een van de doelstellingen. Jaarlijks wordt 26 miljoen ton kunststofafval in de EU geproduceerd, waarvan minder dan 30 procent wordt ingezameld voor recycling. Het aandeel gerecycled content in nieuwe producten moet daarom volgens de EU drastisch omhoog, naar 10 miljoen ton in 2025.

Daarnaast moet de gescheiden inzameling van kunststof verpakkingsafval in heel Europa worden verbeterd, zodat recyclers een kwalitatief betere afvalstroom kunnen verwerken. De verwerkingscapaciteit in Europa wordt uitgebreid, zeker na de importban die China heeft ingevoerd.

De Europese plasticstrategie richt zich tevens op het terugdringen van microplastics en kunststof wegwerpproducten. Naar aanleiding daarvan diende de Europese Commissie in mei een voorstel in met verschillende maatregelen om de hoeveelheid kunststofafval in oceanen en zeeën terug te dringen. Dit moet bedrijven aanzetten om duurzame alternatieven voor kunststof producten en -verpakkingen te ontwikkelen.

Ten slotte zijn aan de lijst van verboden kunststoffen vanaf 2021 ook oxo-degradeerbare kunststoffen en expanded polystyreen (EPS oftewel piepschuim) toegevoegd.